Terug naar medicijninformatie

methotrexate

Werkzame stof: methotrexaat bij ontstekingsziekten

Onderstaande tekst gaat over de werkzame stof methotrexaat bij ontstekingsziekten

• Inleiding

  Methotrexaat heeft verschillende effecten. Het type effect is afhankelijk van de hoogte van de dosering en hoe vaak u het moet gebruiken. Als ontstekingsremmer is een dosering nodig lager dan 30 mg, die u eenmaal per week gebruikt. In deze lage dosering onderdrukt methotrexaat het afweersysteem en remt het ontstekingen.

  Artsen schrijven methotrexaat in deze lage dosis voor bij zogenaamde auto-immuunziekten. Dit zijn aandoeningen waarbij het natuurlijk afweermechanisme zich tegen het eigen lichaam keert. Voorbeelden van dergelijke aandoeningen zijn psoriasis, reumatoïde artritis, de ziekte van Crohn, colitis ulcerosa, multiple sclerose en astma.

  Artsen schrijven methotrexaat vooral voor bij reumatoïde artritis, psoriasis en de ziekte van Crohn. De tekst hieronder gaat alleen over deze toepassing als ontstekingsremmer.

  Er bestaan ook andere toepassingen van methotrexaat. In doseringen die meestal veel hoger zijn dan 30 mg per keer, remt methotrexaat de groei van cellen. Artsen schrijven het in deze hoge dosis voor bij kanker, een buitenbaarmoederlijke zwangerschap of mola-zwangerschap. Hiervoor is een aparte tekst beschikbaar: zie methotrexaat bij kanker.

  Belangrijk
  Zorg dat u precies weet hoeveel en hoe vaak u dit medicijn van de arts moet gebruiken. Laat u dus uitleggen hoeveel tabletten u per keer moet innemen en hoe vaak u dit per week moet doen. Wanneer dit voor u niet duidelijk is, neem dan voor gebruik contact op met uw arts of apotheker.

• Bijwerkingen

  Methotrexaat werkt bij veel aandoeningen goed. Een nadeel van het sterke effect is dat het ook bijwerkingen geeft. Niet iedereen is even gevoelig voor deze bijwerkingen. Ook maakt het uit hoeveel methotrexaat u gebruikt.

  Veel bijwerkingen ontstaan doordat methotrexaat de aanmaak van foliumzuur verhindert. Lichaamscellen hebben foliumzuur nodig om zich te kunnen vermenigvuldigen en zo te groeien. De bijwerkingen ontstaan door het tekort aan foliumzuur in de gezonde cellen. Dat is vooral het geval op plaatsen waar de cellen zich van nature snel delen. Dit zijn de slijmvliezen van de mond, maag en darmen, de huid, het haar en het bloed.

  Daarom schrijft de arts behalve methotrexaat ook foliumzuur of folinezuur voor. Meestal moet u foliumzuur of folinezuur 1 keer per week innemen, minstens 24 uur nadat u methotrexaat heeft gebruikt. U heeft dan minder kans op bijwerkingen.

  De belangrijkste bijwerkingen zijn de volgende.

  Regelmatig (bij meer dan 30 op de 100 mensen)

  • Binnen een paar uur na toediening: misselijkheid, braken en diarree. Gebruikt u de tabletten en heeft u binnen twee uur na inname gebraakt, raadpleeg dan uw arts. Hij kan u vertellen of u alsnog nieuwe tabletten moet nemen en wanneer u de volgende dosis moet nemen.

  Soms (bij 10 tot 30 op de 100 mensen)

  • Binnen enkele dagen: pijnlijke tong, mond of keel, aften, maagpijn en zuurbranden. Deze bijwerkingen ontstaan door ontsteking van de slijmvliezen van mond, keel, slokdarm, maag en darmen. U kunt dit zien aan een vuurrode kleur van de slijmvliezen. Eten en drinken kunnen hierdoor pijnlijk zijn. In veel gevallen helpt het om op ijsblokjes te zuigen. Verzorg uw gebit extra goed door een aantal maal per dag te poetsen met een zachte tandenborstel. Ook kunt u spoelen met een desinfecterende mondspoeling. Om maagpijn en brandend maagzuur te bestrijden, kan de arts een maagbeschermend middel voorschrijven. Heeft u (aanleg voor) een maagzweer of heeft u een darmontsteking? Dan zal de arts u vooraf en tijdens het gebruik controleren, zodat de maag- of darmklachten niet te zeer verergeren. Overigens wordt dit middel soms juist gebruikt door mensen met bepaalde darmontstekingen, zoals de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa.

  Zelden (bij 1 tot 10 op de 100 mensen)

  • Hoofdpijn.
  • Na gebruik gedurende enige weken: bloedarmoede, een verhoogde kans op infecties en een verhoogde kans op bloedingen, zoals bloedneuzen. Deze bijwerkingen ontstaan doordat het lichaam minder rode en witte bloedcellen en minder bloedplaatjes aanmaakt. Tijdens de behandeling zal de arts daarom regelmatig het bloed controleren. Neem bij de volgende verschijnselen contact op met uw arts: onverklaarbare koorts of keelpijn, blaasjes in de mond en keel, bloedneuzen, onverklaarbare blauwe plekken en extreme vermoeidheid. Door het tekort aan witte bloedcellen bent u ook bevattelijker voor infecties door virussen, bacteriën of schimmels. Neem altijd contact op met uw arts bij infecties zoals verkoudheid, keelontsteking, griep, steenpuisten en andere huidinfecties.
  • Na gebruik gedurende meerdere maanden: kans op schade aan de lever of de nieren. Uw arts zal uw lever en nieren daarom zeer regelmatig controleren. Waarschuw uw arts bij ernstige misselijkheid, ernstige diarree met bloed, kortademigheid en bij gele verkleuring van de huid en het tandvlees (dit laatste wijst op een leverziekte). Bij een ernstige lever- of nieraandoening mag u geen methotrexaat gebruiken. Daarom zal uw arts al voordat u dit middel gaat gebruiken uw bloed op lever- of nieraandoeningen controleren.
  • Longaandoeningen. U kunt dit merken aan een droge kriebelhoest, kortademigheid of koorts. In sommige gevallen kan ernstige longontsteking ontstaan. Raadpleeg uw arts bij deze klachten.

  Zeer zelden (bij minder dan 1 op de 100 mensen)

  • Zwellingen van de lymfklieren. Mocht u een vergroting van de knobbels bemerken in uw nek, liezen of oksels, meld dit dan aan uw arts. De zwellingen kunnen afnemen als u stopt met de behandeling, soms is een behandeling tegen de zwellingen nodig.
  • Ontsteking van de alvleesklier. Waarschuw uw arts bij zeer hevige aanhoudende buikpijn.
  • Verhoogde gevoeligheid van een door zonlicht verbrande huid. Ga niet zonnebaden en gebruik bij fel zonlicht een zonnebrandcrème met een hoge beschermingsfactor.
  • Allergie, dit merkt u aan huiduitslag, galbulten en jeuk. Vermoedt u dat u overgevoelig bent voor dit middel, raadpleeg dan uw arts. Geef aan de apotheek door dat u overgevoelig bent voor methotrexaat. Het apotheekteam kan er dan op letten dat u het middel niet opnieuw krijgt. Een heel enkele keer is allergie ernstig. De huiduitslag gaat dan gepaard met blaren, koorts en ontstoken ogen. Waarschuw dan direct een arts.
  • Haaruitval, zodat kale plekken ontstaan. Dit herstelt zich meestal goed als u met de behandeling stopt.

  Neem contact op met uw arts als u te veel last heeft van één van de bovengenoemde bijwerkingen. Misschien heeft u minder last van de bijwerkingen met een lagere dosis of als u ook foliumzuur of folinezuur slikt. Bij sommige mensen helpt het om injecties in plaats van tabletten te gebruiken.

  Raadpleeg uw arts ook als u andere bijwerkingen ervaart waar u zich zorgen over maakt.

  Let op
  Dit middel is schadelijk voor het ongeboren kind. Vrouwen mogen niet zwanger worden als ze dit middel gebruiken. Ook mannen die dit middel gebruiken mogen hun partner niet zwanger maken.

  Zowel mannen als vrouwen moeten daarom een goede anticonceptie gebruiken. Ga met de anticonceptie door tot drie maanden na afloop van de behandeling. Overleg hierover met uw arts.

  Heeft u last van een bijwerking? Meld dit dan bij het bijwerkingencentrum lareb. Hier worden alle meldingen over bijwerkingen van medicijnen in Nederland verzameld. Ik wil een bijwerking melden

  Heeft u last van een bijwerking? Meld dit dan bij het bijwerkingencentrum lareb. Hier worden alle meldingen over bijwerkingen van medicijnen in Nederland verzameld. Ik wil een bijwerking melden

  Uitleg frequenties

  Regelmatig : bij meer dan 30 op de 100 mensen
  Soms : bij 10 tot 30 op de 100 mensen
  Zelden : bij 1 tot 10 op de 100 mensen
  Zeer zelden : bij minder dan 1 op de 100 mensen

• Gebruik

  Kijk voor de juiste dosering altijd op het etiket van de apotheek of in de bijsluiter.

  Let op de dosering!
  Een te hoge dosering of overmatig gebruik kan ernstige gevolgen hebben voor uw gezondheid.

  Daarom adviseren wij u alert te zijn!
  Controleer het voorschrift op het recept en etiket van uw medicijndoosje.

  Als het (doserings)voorschrift op het etiket is veranderd ten opzichte van de voorafgaande keren en u bent daar niet over geïnformeerd, is het van belang uw behandelend arts te vragen of de gegevens kloppen.

  Hoe?

  • Injecties: meestal heeft u geleerd om uzelf te injecteren, of doet uw partner dat. Soms worden de injecties door de wijkverpleegkundige of arts toegediend.
  • Tabletten: innemen met een half glas water.

  Wanneer?

  • Psoriasis, reumatoïde artritis en ziekte van Crohn: u moet dit middel één keer per week gebruiken, nooit dagelijks. Soms krijgt u dan een injectie of kunt u die zelf toedienen. Soms slikt u tabletten. Als u tabletten slikt is dit meestal in drie porties met een tussenpoos van twaalf uur. Hierdoor heeft u minder last van de bijwerkingen.
  • De maximale dosering is 30 mg per week.
  • Kies een vaste dag in de week waarop u uw medicatie inneemt. Dit geeft structuur aan uw methotrexaatgebruik. U kunt deze dag ook door de apotheek op uw medicijnetiket laten zetten.
  • Methotrexaat kan misselijkheid geven. Het is daarom aan te raden voor de inname een dag uit te kiezen dat het u beter uitkomt. Om maagklachten te verminderen, kunt u de tabletten het beste met wat voedsel innemen.

  Kloppen de gegevens op uw recept of etiket van de medicijnverpakking niet met bovengenoemde feiten, neem dan voor het gebruik contact op met uw behandelend arts en/of apotheker.

  Hoe lang?
  Het kan enkele weken tot maanden duren voor u iets merkt van het gunstige effect van dit middel. Voor die tijd kunt u misschien al wel last krijgen van sommige bijwerkingen. Het is de moeite waard het gebruik toch door te zetten. Voor veel mensen weegt het voordeel van het gebruik uiteindelijk duidelijk op tegen het nadeel. Als het middel is aangeslagen zal de arts meestal langzaam proberen de dosering weer wat te verlagen. Dan zullen de bijwerkingen ook minder worden.

• Vergeten

  Het is belangrijk dat u dit middel consequent blijft slikken. Mocht u toch een dosis vergeten, neem deze dan zo snel mogelijk in. Maar gebruik geen dubbele dosis.

  Tabletten of injecties thuis

  • U gebruikt dit middel één keer per week (soms in drie porties): als u de tabletten of de injectie vergeet en u komt hier binnen een dag achter: neem de tabletten dan alsnog in of dien de injectie alsnog toe. De week er op neemt u de methotrexaat weer op de gebruikelijke dag. Is er echter meer dan een dag verstreken, bel dan de arts voor advies.
  • U neemt dit middel in drie porties: als u één van de porties bent vergeten, neemt u die portie dan alsnog en een eventuele volgende portie twaalf uur later.

• Let op

  autorijden?
  Dit middel vermindert de rijvaardigheid niet.

  alcohol drinken?
  Gebruik geen alcohol. Zowel alcohol als methotrexaat hebben een negatieve invloed op de lever. Door de combinatie is de kans op een leveraandoening veel groter.

  Bovendien irriteert alcohol de slijmvliezen van het maagdarmkanaal. Het vergroot daardoor de kans op bijwerkingen op de maag en de darmen.

  alles eten?
  Bij dit medicijn zijn hiervoor geen beperkingen.

• Wisselwerking

  Dit middel heeft wisselwerkingen met andere medicijnen.

  In de tekst hieronder staan alleen de werkzame stoffen van deze medicijnen, dus niet de merknamen. Of uw medicijn een van die werkzame stoffen bevat, kunt u nagaan in uw bijsluiter onder het kopje 'Samenstelling'.

  Dit middel heeft wisselwerkingen met de volgende medicijnen.

  • Het afweeronderdrukkende middel ciclosporine. Ciclosporine en methotrexaat kunnen elkaars werking en bijwerkingen versterken. Bij deze combinatie zal de arts uw bloed extra controleren.
  • De antibiotica co-trimoxazol (trimethoprim/sulfamethoxazol) en trimethoprim. Deze antibiotica kunnen de bijwerkingen van methotrexaat versterken. Zelfs na stoppen met methotrexaat mag u deze antibiotica gedurende enige tijd niet gebruiken.
  • Probenicide (een middel tegen jicht). Dit medicijn versterkt de bijwerkingen van methotrexaat. Uw arts zal daarom proberen deze combinatie te vermijden of anders uw bloed extra controleren.
  • Pijnstillers van het NSAID-type, zoals ibuprofen, naproxen, diclofenac en indometacine. Deze pijnstillers versterken de bijwerkingen van methotrexaat. Vooral als u meer dan 15 mg methotrexaat per week gebruikt, ofwel zes tabletten van 2,5 mg per week. Tegen reuma wordt methotrexaat vaak gecombineerd met pijnstillers van het NSAID-type. Dit is meestal geen probleem, omdat uw reumatoloog uw bloed regelmatig zal laten controleren. Als u dit middel één keer per week gebruikt, adviseren artsen soms om dergelijke pijnstillers niet te gebruiken op de dag van inname en de dag daarna. U kunt dan wel paracetamol gebruiken. De rest van de week kunt u de ontstekingsremmende pijnstillers wel weer veilig gebruiken. Overleg hierover met uw arts.
  • De middelen tegen epilepsie, valproïnezuur, carbamazepine, fenytoïne en fenobarbital. Sommige van deze medicijnen worden ook gebruikt bij zenuwpijn en manische depressiviteit. Methotrexaat kan de werking van deze medicijnen verminderen. Uw arts zal de hoeveelheid van het epilepsiemiddel in uw bloed regelmatig meten en zo nodig de dosering aanpassen.
  • Vaccins. Meld altijd aan de arts dat u methotrexaat gebruikt. Methotrexaat kan de werkzaamheid van sommige soorten vaccins verminderen en de kans op bijwerkingen door de vaccins vergroten. Overleg met uw apotheker of arts als u moet worden gevaccineerd.
  • Sommige medicijnen tegen hiv. Vraag aan uw apotheker om welke medicijnen dit gaat.

  Als u overweegt vrij verkrijgbare medicijnen (zonder recept) te gaan gebruiken, overleg dan eerst met uw apotheek. De werkzame stoffen van een vrij verkrijgbaar medicijn kan voor een wisselwerking met uw voorgeschreven medicatie zorgen.

  Twijfelt u eraan of een van de bovenstaande wisselwerkingen voor u van belang is? Neem dan contact op met uw apotheker of arts.

• Zwangerschap

  Zwangerschap
  U mag dit medicijn NIET gebruiken als u zwanger bent of binnenkort zwanger wilt worden. Het kan een miskraam veroorzaken. Daarnaast kan dit medicijn aangeboren afwijkingen bij het kind veroorzaken. Wacht met zwanger worden tot u minimaal 3 maanden gestopt bent met dit medicijn.

  Ook mannen die dit middel gebruiken, moeten tijdens het gebruik en tot minimaal 3 maanden na de beëindiging ervan middelen ter voorkoming van zwangerschap (condooms) gebruiken. Overleg met uw arts als u een kinderwens heeft. Mogelijk kan de arts u tijdelijk een ander middel voorschrijven, dat u wel veilig kunt gebruiken.

  Borstvoeding
  Gebruik dit middel NIET als u borstvoeding geeft, of stop de borstvoeding. Dit middel komt in de moedermelk. Het kan dan bijwerkingen bij het kind geven. Wilt u borstvoeding geven, overleg dan met uw arts of apotheker. Mogelijk kan de arts u tijdelijk een ander middel voorschrijven, dat u wel veilig kunt gebruiken.

• Stoppen

  U kunt op elk moment in één keer met het gebruik van dit middel stoppen. De klachten kunnen dan wel weer terugkomen of verergeren. Stop dus alleen in overleg met uw arts.

• Handelsinformatie

  Methotrexaat is sinds 1954 internationaal op de markt. Een veelgebruikte benaming voor methotrexaat is MTX.

  Het is op recept verkrijgbaar onder de merknamen Emthexate, Ebetrex, Metoject, Injexate en als het merkloze Methotrexaat en Methotrexatum. Het is te verkrijgen in tabletten en injecties.

• Disclaimer

  Deze tekst is opgesteld door het Geneesmiddel Informatie Centrum van de KNMP. Deze tekst is gebaseerd op de bijsluiter van het beschreven medicijn en op andere, wetenschappelijke bronnen. De officieel geregistreerde gegevens van dit medicijn bij het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen vindt u op: www.cbg-meb.nl . Hoewel bij het opstellen van de tekst uiterste zorgvuldigheid is betracht, is de KNMP niet aansprakelijk voor eventuele schade die zou kunnen voortvloeien uit enige onjuistheid in deze tekst.