Introductie
Tretinoïne stimuleert de ontwikkeling van bepaalde kankercellen tot normale cellen.
Artsen schrijven het voor bij een bepaalde vorm van kanker in bloed.
Er bestaat ook tretinoïne voor op de huid, dit wordt toegepast voor ernstige acne en andere huidaandoeningen, zie de tekst tretinoïne op de huid.
Instructiefilmpje
Film 1 - Slikken van medicijnen
Highlight
Werking
Kanker
Kanker is een verzamelnaam voor meer dan honderd verschillende aandoeningen, waarbij lichaamscellen zich ongeremd vermenigvuldigen. Het gevolg zijn tumoren (gezwellen) of afwijkingen in bloed en lymfebanen.
Het is een ernstige ziekte die fataal kan zijn, als men er niets aan doet. Dankzij nieuw onderzoek is tegenwoordig behandeling van veel soorten kanker mogelijk. Bij snelle behandeling voorkomt u dat een kankergezwel doorgroeit in het omringende weefsel of dat het uitzaait. Bij uitzaaiingen ontstaat kanker op andere plaatsen in het lichaam.
Tretinoïne wordt gebruikt bij een bepaalde vorm van acute myeloïde leukemie (APL). Dit is bloedkanker waarbij er te veel van een bepaald soort witte bloedcellen wordt gemaakt.
Oorzaak
In elke cel zit DNA. DNA bevat de erfelijke eigenschappen van ons lichaam, zoals de bloedgroep en de kleur van de ogen. Door het DNA weten cellen wat ze moeten doen, bijvoorbeeld ook hoe snel ze zich moeten delen. Bij een celdeling ontstaan uit één cel twee dochtercellen, met exact hetzelfde DNA als de moedercel. Als het stukje DNA dat de celdeling bestuurt beschadigd raakt, kan de cel zich sneller gaan delen. De dochtercellen van elke cel bevatten dezelfde beschadiging in het DNA. Daardoor gaan ook deze cellen zich ongeremd delen, met kanker tot gevolg.
Hoe de beschadiging in het DNA ontstaat, is vaak onbekend. Het lijkt soms te komen door chemische stoffen als teer in tabaksrook, of door asbest, alcohol, te veel of te vet voedsel, straling of door een erfelijke aanleg.
Verschijnselen
Kanker is een verraderlijke ziekte. Elke kankersoort veroorzaakt weer andere klachten. In het beginstadium zijn er vaak helemaal geen verschijnselen. Sommige klachten komen bij vrijwel alle kankersoorten voor, zoals erge vermoeidheid, gebrek aan eetlust en sterke vermagering (bijvoorbeeld meer dan drie kilo per maand).
Bij leukemie bovendien zwellingen van de lymfeklieren (in hals, onder de oksels en in de liezen), vaker infecties, bloedneuzen en blauwe plekken. Veel van deze verschijnselen ontstaan doordat de leukemiecellen de groei van gezonde bloedcellen tegengaan. Er zijn dan te weinig gezonde bloedcellen.
Behandeling
De leukemiesoort APL wordt meestal behandeld met tretinoïne (ATRA) en een kankerremmend medicijn (cytostaticum). Tretinoïne zorgt dat een groot deel van de leukemiecellen zich ontwikkelen tot normale witte bloedcellen. Het kankerremmende medicijn moet de overige leukemiecellen doden. De gezonde bloedcellen hebben dan weer de gelegenheid te groeien.
Het kan enkele weken tot maanden duren voor het effect merkbaar wordt.
Lees meer over kanker . "Bijwerkingen
Dit medicijn heeft een krachtig werking op de bloedcellen, niet alleen van kankercellen, maar ook van gezonde lichaamscellen. Hierdoor kunnen bijwerkingen ontstaan.
Door de lijst van bijwerkingen kan het lijken dat het middel erger is dan de kwaal. Maar de bijwerkingen komen lang niet bij iedereen in dezelfde mate voor. Bovendien gaan de bijwerkingen na de kuur geleidelijk over.
De belangrijkste bijwerkingen zijn de volgende.
Regelmatig (bij meer dan 30 op de 100 mensen)
Bij gebruik door zwangeren: miskraam of misvormingen bij de ongeboren baby, zelfs na een enkele dosis.
Als u zwanger bent of zwanger raakt tijdens de behandeling of binnen een maand na het laatste gebruik is de kans op deze afwijkingen zeer groot.
- Vrouwen: u mag het medicijn daarom NIET GEBRUIKEN bij zwangerschap of als daar kans op is. Vanaf 1 maand voor de behandeling tot en met 1 maand na de behandeling is het het beste geen geslachtsgemeenschap te hebben of ten minste 2 methoden van anticonceptie tegelijk te gebruiken, zoals de pil en condooms. Voor, tijdens en tot 5 weken na het laatste gebruik zal de arts regelmatig een zwangerschapstest doen. Meer informatie en regels over het gebruik tijdens zwangerschap, kunt u lezen onder het kopje 'Zwangerschap'.
Droge slijmvliezen, dit is bijvoorbeeld te merken aan droge mond, lippen, ogen en neus. Hierdoor kunt u last krijgen van een verstopte neus, bloedneuzen, ontstoken lippen, kloven in de lippen. Draagt u contactlenzen, dan kunt u deze vaak door de droge ogen minder goed verdragen.
Vet de lippen regelmatig in met lippenbalsem. Heeft u last van droge ogen, dan kunt u kunsttranen gebruiken. Raadpleeg hiervoor uw arts.
Droge, geïrriteerde huid. U heeft dan last van roodheid, branderig gevoel, jeuk, schilfering en kloven.
Smeer de huid regelmatig in met vochtinbrengende crème of zalf om zo uitdroging van de huid te voorkomen.
Uw huid kan gevoeliger worden voor UV-licht. Bijvoorbeeld van de zon, de zonnebank of UV-lamp. Dit kan jeuk, roodheid en ernstige verbranding geven. Ook kunt u last krijgen van huiduitslag en huidverkleuring.
Begint u net met dit medicijn? Blijf dan uit direct zonlicht, vooral tussen 10:00 en 15:00 uur. Bescherm uw huid tegen de zon. Bijvoorbeeld met zonnebrandmiddel en beschermende kleding, zoals een hoed en een zonnebril. Ga niet onder de zonnebank. Krijgt u een ernstige reactie op de zon? Stop dan met dit medicijn en waarschuw uw arts.
Haaruitval, zodat kale plekken ontstaan.
Dit verdwijnt meestal als u stopt met dit middel.
Maagdarmklachten, zoals verminderde eetlust, misselijkheid, braken, buikpijn, diarree of verstopping.
Verwardheid, angstgevoelens, slapeloosheid, neerslachtigheid. Vooral mensen die eerder een depressie (ernstige neerslachtigheid) hebben gehad, kunnen een toename van depressieve gedachten krijgen.
Raadpleeg uw arts als u depressieve gevoelens opmerkt.
Duizeligheid, tintelingen of doof gevoel in handen of voeten.
Benauwdheid door effect op de longen.
Raadpleeg uw arts als u moeite krijgt met ademhalen of zich benauwd voelt.
Hartkloppingen, opvliegers, blozen, dikke enkels of voeten.
Hoofdpijn. Raadpleeg uw arts of verpleegkundige als u last heeft van hardnekkige hoofdpijn, stoornissen bij het zien en misselijkheid.
Hoofdpijn kan onschuldig zijn, maar kan ook een van de verschijnselen zijn van verhoging van de druk in de hersenen. De arts kan bepalen of er sprake is van een gevaarlijke bijwerking of van gewone hoofdpijn.
Een ziek gevoel, koorts, rillingen, zweten en pijn in de botten.
Ontsteking van de alvleesklier. Waarschuw direct een arts bij plotselinge hevige pijn in bovenbuik.
Soms (bij 10 tot 30 op de 100 mensen)
Retinoïnezuur-syndroom. Waarschuw meteen uw arts of verpleegkundige bij een of meer van de volgende verschijnselen: ademhalingsproblemen, zoals kortademigheid, hoge koorts, duizeligheid door een te lage bloeddruk, vochtophoping in buik, armen en benen (oedeem), toename gewicht.
De arts kan bepalen of er sprake is van dit syndroom. Dit is een ernstige bijwerking van tretinoïne waarbij onmiddellijke behandeling met medicijnen nodig is.
Verminderd gehoor. Raadpleeg uw arts als u last krijgt van oorsuizen of minder goed gaat horen.
Deze bijwerking kan blijvend zijn.
Stoornissen bij zien.
Raadpleeg uw arts of verpleegkundige als u dit bemerkt.
Zeer zelden (bij minder dan 1 op de 100 mensen)
Toename van het cholesterol in het bloed. Dit is alleen van belang voor mensen met een erfelijk verhoogd cholesterolgehalte of mensen met diabetes (suikerziekte). Bloedstolsels in de bloedbaan (trombose). Dit vergroot de kans op een hartaanval of een beroerte.
Ook een bepaald soort vetten, triglyceriden, kan zich ophopen in de bloedvaten. Als u al een te hoog cholesterol en/of vetgehalte in uw bloed heeft, zal uw arts u daar extra op controleren.
Ernstige huidaandoeningen, zoals zweren rond de geslachtsdelen, of bobbels op hoofd, hals of armen met koorts (Sweet-syndroom).
Waarschuw bij dergelijke huidaandoeningen uw arts of verpleegkundige.
Ontsteking van de hartspier of het hartzakje.
Krijgt u last van hartklachten of benauwdheid? Neem dan contact op met uw arts.
Overgevoelig voor dit medicijn. Dit merkt u aan huiduitslag, roodheid van de huid, jeuk of een branderig gevoel.
In dat geval bent u ook overgevoelig voor andere retinoïden, zoals acitretine en isotretinoïne. Als u overgevoelig blijkt te zijn, mag u dit medicijn en andere retinoïden in de toekomst niet meer gebruiken. Geef aan de apotheker door dat u overgevoelig bent voor retinoïden Het apotheekteam kan er dan op letten dat u dit medicijn en andere retinoïden niet opnieuw krijgt.
Groeiremming bij kinderen jonger dan twaalf jaar.
Bij kinderen die dit medicijn krijgen zal de arts de groei daarom vaak controleren.
Heeft u last van een bijwerking? Meld dit dan bij het bijwerkingencentrum lareb. Hier worden alle meldingen over bijwerkingen van medicijnen in Nederland verzameld. Ik wil een bijwerking melden
Uitleg frequenties
Regelmatig : bij meer dan 30 op de 100 mensen
Soms : bij 10 tot 30 op de 100 mensen
Zelden : bij 1 tot 10 op de 100 mensen
Zeer zelden : bij minder dan 1 op de 100 mensen
Gebruik
Kijk voor de juiste dosering op het etiket van de apotheek of in de bijsluiter.
Hoe?
Neem de capsule heel in met een half glas water.
Wanneer?
Neem de capsule in op een volle maag, dus tijdens of net na het eten. Het werkt dan beter en u heeft minder kans op maagklachten.
Hoe lang?
Dit medicijn wordt maximaal 3 maanden achter elkaar gebruikt. Uw arts zal aangeven wanneer u kunt stoppen. Dat is afhankelijk van hoeveel leukemiecellen er nog over zijn. Daarna start de arts meestal een chemokuur om de resterende leukemiecellen te doden. Soms start de arts de chemokuur al tijdens de behandeling met tretinoine.
Vergeten
Het is belangrijk dat u dit medicijn consequent blijft gebruiken. Mocht u toch een dosis vergeten, neem deze dan zo snel mogelijk in. Maar neem geen dubbele dosis.
Als u dit medicijn 2 keer per dag gebruikt: duurt het nog meer dan 4 uur voor u de volgende dosis normaal inneemt? Neem de vergeten dosis dan alsnog in. Duurt het nog minder dan 4 uur? Sla de vergeten dosis dan over en bel uw verpleegkundige of arts.
Verboden
autorijden?
Sommige mensen worden van dit medicijn duizelig. Rijd geen auto als u hier last van heeft.
alcohol drinken?
Alcohol irriteert de slijmvliezen van het maagdarmkanaal. Het vergroot daardoor de kans op bijwerkingen op de maag en de darmen. Gebruik daarom liever geen alcohol zolang u last heeft van uw maag en darmen.
alles eten?
U kunt alles eten wat uw maag verdraagt. Bepaalde soorten voedsel zijn echter af te raden als u last heeft van uw maag. Als u last heeft van de vetvertering, kunt u beter niet te vet eten.
Op deze site kunt u onder 'Klachten & ziektes', 'Maagklachten' adviezen vinden voor mensen met maagklachten.
Wisselwerking
Dit medicijn heeft wisselwerkingen met andere medicijnen. In de tekst hieronder staan alleen de werkzame stoffen van deze medicijnen, dus niet de merknamen. Of uw medicijn een van die werkzame stoffen bevat, kunt u nagaan in uw bijsluiter onder het kopje 'samenstelling'.
De medicijnen waarmee de belangrijkste wisselwerkingen optreden, zijn de volgende.
- Antibiotica van het tetracycline-type. Deze bevatten één van de volgende stoffen: doxycycline, demeclocycline, minocycline of tetracycline. In combinatie met tretinoïne kunnen deze medicijnen de bloeddruk in het hoofd gevaarlijk verhogen. Gebruik deze middelen daarom niet samen, maar neem contact op met uw arts of apotheker.
Twijfelt u eraan of een van de bovenstaande wisselwerkingen voor u van belang is? Neem dan contact op met uw apotheker of arts.
Het is belangrijk dat uw arts weet welke medicijnen u nog meer gebruikt. Neem daarom uw medicatieoverzicht mee als u naar het ziekenhuis gaat. Dit is een overzicht waarop staat welke medicijnen u gebruikt, maar ook of u bijvoorbeeld allergisch bent voor bepaalde medicijnen. U kunt dit overzicht bij uw eigen apotheek opvragen. Krijgt u in het ziekenhuis nieuwe medicijnen, of verandert er iets aan uw medicijngebruik? Geef dit dan ook weer door aan uw eigen apotheek. Dan blijft uw medicatieoverzicht actueel.
Zwangerschap
Zwangerschap
Gebruik dit medicijn NIET als zwanger bent of binnenkort zwanger wilt worden. Het kan een miskraam veroorzaken. Bovendien is het schadelijk voor de baby en is er veel kans dat het blijvende afwijkingen bij de baby veroorzaakt. De arts zal voor aanvang en tijdens de behandeling elke maand een zwangerschapstekst bij u uitvoeren. Na het stoppen van de behandeling, zal de arts na 1 maand een zwangerschapstest bij u uitvoeren.
Ook nadat u met de behandeling bent gestopt mag u nog 1 maand niet zwanger worden, omdat het middel nog enige tijd in het lichaam achterblijft. U moet tijdens het gebruik en tot en met 1 maand na stoppen van het gebruik twee vormen van een betrouwbare anticonceptie gebruiken, bijvoorbeeld de pil en condooms.
Borstvoeding
Gebruik dit medicijn NIET als u borstvoeding geeft, of stop de borstvoeding. Het is niet bekend of dit medicijn in de moedermelk terechtkomt en of het schadelijk is voor de baby. Wilt u borstvoeding geven, overleg dan met uw arts of apotheker. Mogelijk kan de arts u een ander medicijn voorschrijven, waarvan wel bekend is dat u het veilig kunt gebruiken.
Stoppen
Een kuur met dit medicijn is zwaar en kan moeilijk vol te houden zijn, ook al helpt het u de ziekte te verslaan. Wordt de behandeling u te zwaar, bespreek dat dan met uw arts of verpleegkundige. Samen kunt u de bijwerkingen bespreken en kijken of er alternatieven zijn.
Handelsinformatie
Tretinoïne is sinds 1962 internationaal op de markt. Het is op recept verkrijgbaar in capsules onder de merknaam Vesanoid. Tretinoïne wordt ook wel ATRA genoemd.
Tretinoïne is voor ernstige acne en andere huidaandoeningen ook verkrijgbaar in crème, oplossing en mondpasta, zie de tekst tretinoïne op de huid.
Disclaimer
Deze tekst is opgesteld door het Geneesmiddel Informatie Centrum van de KNMP. Deze tekst is gebaseerd op de bijsluiter van het beschreven medicijn en op andere, wetenschappelijke bronnen. Zoals medische richtlijnen, standaarden en literatuur. Bent u benieuwd hoe het apotheek.nl-team dit doet? Bekijk dan de video. Hoewel bij het opstellen van de tekst uiterste zorgvuldigheid is betracht, is de KNMP niet aansprakelijk voor eventuele schade die zou kunnen voortvloeien uit enige onjuistheid in deze tekst. De officiële bijsluiter van dit medicijn vindt u bij het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen op: www.cbg-meb.nl.