Introductie

Acitretine behoort tot de retinoïden. Dit zijn stoffen die lijken op vitamine A.

Artsen schrijven het voor bij psoriasis en andere huidaandoeningen, zoals schubziekte (ichtyosis), ziekte van Darier en pityriasis rubra pilaris. Ze schrijven het soms voor aan mensen die veel kans hebben op een bepaalde vorm van huidkanker (plaveiselcelcarcinoom).

Instructiefilmpje

Film 1 - Slikken van medicijnen

Highlight

• Acitretine remt de groei van huidcellen af. Hierdoor vormen zich minder schilfers en wordt de huid dunner.
• Bij psoriasis en andere huidziekten waarbij de huidcellen zich niet normaal ontwikkelen. Zoals bij schubziekte (ichtyosis) en de ziekte van Darier. Soms ook om huidkanker te voorkomen.
• Binnen 2 tot 4 weken gaat de huid zich herstellen.
• Neem acitretine in bij het eten. Het lichaam neemt het dan het beste op.
• Meestal gebruikt u het enkele weken tot maanden. Soms is het nodig om het medicijn in een lage dosis jarenlang te blijven gebruiken.
• Bijwerkingen onder meer: droge huid en slijmvliezen, waardoor u last kunt krijgen van ontstoken lippen, mond, neus en ogen. Smeer uw lippen regelmatig in met een vette lippenbalsem en gebruik een verzachtende, vochtinbrengende crème voor uw huid.
  Uw handpalmen en voetzolen kunnen gaan vervellen. Uw huid kan branderig of plakkerig aanvoelen.
• Verder haaruitval (de haargroei komt weer terug na stoppen), broze nagels, dorstgevoel en schimmelinfectie van de vagina.
• Vrouwen in de vruchtbare leeftijd mogen tijdens de behandeling en tot 2 maanden na stoppen geen alcohol gebruiken. Ook niet verwerkt in voedsel of medicijnen.
• U mag acitretine niet gebruiken als u zwanger bent. Uw arts zal voor en tijdens de behandeling regelmatig een zwangerschapstest uitvoeren. Acitretine veroorzaakt ernstige aangeboren afwijkingen bij het kind. Goede anticonceptie is nodig vanaf 4 weken voor u met de behandeling begint en tot 3 jaar nadat u met de behandeling bent gestopt. Vraag uw arts om advies.

Werking

Psoriasis

Verschijnselen
Bij psoriasis is de huid ontstoken en schilferig. Ook jeukt de huid vaak. De klachten variëren sterk; er zijn perioden met weinig klachten, afgewisseld met perioden met heftige verschijnselen. De ernst van de aandoening varieert van 1 tot 2 kleine plekjes tot uitgebreide schilfering en roodheid van de huid. Vaak zijn ook de nagels aangedaan.

Oorzaak
Bij psoriasis groeit de bovenste laag van de huid te snel. Bovendien rijpen de cellen niet goed uit, waardoor ze aan de huid blijven plakken. Hierdoor ontstaan verdikkingen en  schilfers.
Men vermoedt dat psoriasis een auto-immuunziekte is. Dat betekent dat het lichaam antistoffen maakt tegen eigen lichaamscellen, in dit geval de cellen van de huid. Het is onbekend waarom het lichaam zich keert tegen de eigen cellen.

Behandeling
De behandeling bestaat uit smeren van huidmiddelen met bijnierschorshormonen (corticosteroïden). Daarnaast zijn verzachtende crèmes en zalven nodig om de huid soepel te houden. Als bijnierschorshormonen onvoldoende effect of te veel bijwerkingen hebben, kan de arts andere huidmiddelen voorschrijven, zoals calcitriol of calcipotriol, ditranol of teerproducten. Ook kan lichttherapie met PUVA of UB-B helpen. Bij ernstige psoriasis zijn er ook medicijnen om in te nemen, of in te spuiten. Acitretine is een van deze medicijnen. Het wordt soms gecombineerd met huidmiddelen of met lichttherapie.

Werking
Acitretine remt de groei van de huidcellen af, waardoor de cellen zich beter kunnen ontwikkelen. Na 2 tot 4 weken neemt de schilfervorming af en begint de huid zich te herstellen.

Overige huidaandoeningen

Acitretine wordt gebruikt bij huidaandoeningen waarbij de hoornlaag sterk is verdikt, zoals bij de huidziekte ichtyosis (schubziekte of vissenhuid). Het wordt ook gebruikt bij allerlei aandoeningen van de bovenste huidlaag, zoals bij de ziekte van Darier en bij de ziekte pityriasis rubra pilaris.

Verschijnselen
De verschijnselen variëren afhankelijk van de aandoening.
Bij ichtyosis is de huid zeer droog en gevoelig. De  huid schilfert en jeukt. Er vormen zich kloven en branderige plekken. Dergelijke plekken komen vooral voor op de ellebogen, knieën en handen.

Bij de ziekte van Darier zijn de plekken verdikt en stug, en bezaaid met kleine bruinrode bobbeltjes. De plekken zitten vooral op de behaarde hoofdhuid, nek, borst, tussen de schouderbladen en in de lichaamsplooien.

Bij pityriasis rubra pilaris is de huid (licht)rood verkleurd en bezet met kleine schilferende bultjes op de plaats van de haarwortelzakjes. Grote delen van de huid zijn aangedaan, waarbij af en toe “eilandjes” van normale huid er tussen zitten. Ook de huid van handpalmen en voetzolen is aangedaan, met veel jeuk en pijnlijke kloofjes.

Oorzaak
Bij deze ziekten is er vaak een erfelijke aanleg, waarbij de huidcellen zich niet normaal ontwikkelen. Bij ichtyosis ontbreekt een bepaalde stof in huidcellen, waardoor ze niet normaal groeien en rijpen. Hierdoor verdikt de huid zich en wordt de huid stug. Eventuele schilfers blijven op de huid plakken.

Werking
Acitretine remt de groei van de huidcellen af, waardoor de cellen zich beter kunnen ontwikkelen. Na 2 tot 4 weken merkt u dat de huid minder dik wordt en dat eventuele schilfervorming afneemt.

Kanker

Sommige mensen hebben veel kans op het krijgen van een bepaald type huidkanker, namelijk plaveiselcel-carcinoom. Het betreft mensen die afweeronderdrukkende medicijnen gebruiken na een orgaantransplantatie, psoriasispatiënten die hoge doses psoraleen gebruiken samen met lichttherapie, mensen die een erfelijke aanleg hebben voor plaveiselcel-carcinoom en mensen die al vaker deze vorm van huidkanker hebben gehad.

Artsen schrijven in sommige gevallen acitretine voor om de kans op plaveiselcel-carcinoom te verkleinen. Het vermindert de kans op deze huidkanker met een derde.

Bijwerkingen

Behalve het gewenste effect kan dit medicijn bijwerkingen geven.

Tijdens zwangerschap en borstvoeding mag u dit medicijn NIET gebruiken. Acitretine is schadelijk voor de baby. Ook als u probeert zwanger te worden, mag u dit medicijn niet gebruiken.
Vrouwen moeten daarom vanaf een maand voor de behandeling, tijdens de behandeling en tot 3 jaar na stoppen met het gebruik, goede anticonceptie gebruiken. Meer informatie en regels over het gebruik tijdens zwangerschap, kunt u lezen onder het kopje 'Zwangerschap'.
U mag in deze periode ook geen bloeddonor zijn. Anders bestaat de kans dat een zwangere uw bloed met dit medicijn ontvangt.

De belangrijkste bijwerkingen zijn de volgende:

Regelmatig (bij meer dan 30 op de 100 mensen)

• Droge huid en slijmvliezen

  Dit merkt u onder meer aan de volgende verschijnselen:

  • Droge lippen, ontsteking van de lippen, pijnlijke mondhoeken. Zelden kloven in de lippen.
  • Droge mond. Zelden ontsteking van het slijmvlies van de mond, tandvleesontsteking. Zeer zelden smaakstoornissen.
  • Droge neus, ontsteking van het neusslijmvlies, bloedneuzen.
  • Droge ogen, rode en ontstoken ogen, pijnlijke of jeukende ogen. De meeste mensen kunnen geen contactlenzen verdragen, draag dan een bril.
  • Vervellen van handpalmen en voetzolen.
  • Afschilferen van de huid, jeuk, rode huid, huid die branderig of plakkerig aanvoelt. Zelden kloven in de huid.

  Deze verschijnselen gaan over als u stopt met dit medicijn. Gebruik voor de huid een vochtinbrengende crème en voor de lippen een vette lippenbalsem. Bij een droge mond kan kauwgom helpen of een speciale spray met kunstspeeksel. Bij droge ogen verzachtende oogdruppels (kunsttranen):

• Haarverlies, van hoofdhaar, maar ook van wimpers en wenkbrauwen

  Als u stopt met dit medicijn, begint het haar binnen een aantal weken tot maanden weer te groeien.

• Ontsteking van de nagelriemen, broze nagels

Soms (bij 10 tot 30 op de 100 mensen)

• Dorst

• Kouwelijkheid, het snel koud hebben

• Schimmelinfectie van de vagina

  Raadpleeg uw arts bij afscheiding of jeuk aan de vagina.

• Verhoogd cholesterol- en/of vetgehalte

  Zelf merkt u hier niets van, uw arts zal daarom uw bloed regelmatig controleren. Als u al een te hoog cholesterol en/of vetgehalte in uw bloed heeft, zal uw arts u daar extra op controleren.

Zelden (bij 1 tot 10 op de 100 mensen)

• Wazig zien en slechter zien in het donker

  Rijd geen auto als u hier last van heeft.

• Verandering van de kleur van huid en haren, verandering in de structuur en de groeisnelheid van het haar

• Gevoeligheid van de huid voor UV-licht (zon, zonnebank, UV-lamp). Blootstelling aan zonlicht kan huiduitslag, jeuk, roodheid en andere verkleuring van de huid of ernstige verbranding door de zon geven.

  Blijf uit direct zonlicht, met name tussen 10.00 en 15.00 uur, draag beschermende kleding, waaronder hoed en zonnebril, smeer zonnebrandmiddel op met een hoge beschermingsfactor, ga niet onder de zonnebank.

Zeer zelden (bij minder dan 1 op de 100 mensen)

• Maagdarmklachten, zoals misselijkheid, braken, buikpijn, diarree, maagpijn, opgeblazen gevoel, brandend maagzuur

• Hoofdpijn, duizeligheid. In zeldzame gevallen kan een verhoogde druk in de hersenen ontstaan. U merkt dit aan ernstige hoofdpijn, licht gevoel in het hoofd, misselijkheid, duizeligheid. Waarschuw dan direct een arts.

  Na stoppen verdwijnen deze verschijnselen weer.

• Gevoel van warmte

• Doof of tintelend gevoel in handen of voeten

  Raadpleeg dan uw arts.

• Vasthouden van vocht, zwelling van enkels en voeten (oedeem)

• Leveraandoeningen. Een leveraandoening kunt u merken aan een gevoelige, opgezwollen buik of een gele verkleuring van het oogwit of van de huid. Waarschuw dan uw arts.

  Uw arts zal tijdens de behandeling uw lever regelmatig controleren.

• Spierpijn, pijn in de gewrichten, botpijn

  Als u dit medicijn langer dan 1 jaar gebruikt zal uw arts elk jaar uw botten onderzoeken op botafwijkingen.

• Psychische klachten, angst of stemmingsverandering, zoals toename van depressieve gedachten. Vooral mensen die eerder een depressie (ernstige neerslachtigheid) hebben gehad, kunnen hier last van krijgen.

  Raadpleeg uw arts als u depressieve gevoelens opmerkt.

• Overgevoeligheid voor dit medicijn. Dit merkt u aan huiduitslag en jeuk. Raadpleeg dan uw arts. In zeldzame gevallen kunnen er blaren op de huid ontstaan. Waarschuw dan direct een arts.
   

  Bent u overgevoelig? Geeft dit dan aan de apotheker door. Het apotheekteam kan er dan op letten dat u dit medicijn, of medicijnen die hierop lijken, niet opnieuw krijgt.

Heeft u last van een bijwerking? Meld dit dan bij het bijwerkingencentrum lareb. Hier worden alle meldingen over bijwerkingen van medicijnen in Nederland verzameld. Ik wil een bijwerking melden

Uitleg frequenties

Regelmatig : bij meer dan 30 op de 100 mensen
Soms : bij 10 tot 30 op de 100 mensen
Zelden : bij 1 tot 10 op de 100 mensen
Zeer zelden : bij minder dan 1 op de 100 mensen

Gebruik

Kijk voor de juiste dosering altijd op het etiket van de apotheek.

Wanneer?
Neem dit medicijn in tijdens de maaltijd of met wat voedsel. Dan neemt het lichaam acitretine beter op. Kies hiervoor een vast tijdstip, bijvoorbeeld bij het ontbijt. U vergeet dan minder snel een dosis.

Hoelang?
Psoriasis: u gebruikt dit medicijn meestal 2 tot 3 maanden. Dan zijn de meeste plekken voor het grootste deel verdwenen. Soms schrijft uw arts u langer een lage onderhoudsdosis voor om te voorkomen dat de plekken weer terugkomen.

Andere huidziekten: u krijgt enkele weken een hogere dosis. Zodra het effect merkbaar is, zal uw arts de onderhoudsdosering zo laag mogelijk instellen. Deze kunt u dan langdurig gebruiken.

Voorkomen van huidkanker: u kunt dit medicijn langdurig gebruiken.

Vergeten

Het is belangrijk dit medicijn consequent in te nemen. Mocht u toch een dosis vergeten zijn:

U gebruikt dit medicijn 1 keer per dag: duurt het nog meer dan 8 uur voor u de volgende dosis normaal inneemt? Neem de vergeten dosis dan alsnog in. Duurt het minder dan 8 uur? Sla de vergeten dosis dan over.

Verboden

autorijden?
Wazig zien en slechter zien in het donker komen voor bij dit medicijn. Rijd geen auto, als u hier last van heeft.

alcohol drinken?
Vrouwen in de vruchtbare leeftijd mogen geen alcohol drinken tijdens het gebruik van acitretine en tot en met 2 maanden na stoppen met acitretine. Gebruik ook geen voedsel of medicijnen met alcohol.
De reden hiervoor is dat door alcohol het medicijn na stoppen nog langer in het lichaam aanwezig blijft. Hierdoor is de kans op aangeboren afwijkingen bij een volgende zwangerschap langer aanwezig.
Voor vrouwen en mannen geldt, dat alcohol de kans op leveraandoeningen door acitretine vergroot. Drink het daarom niet.

alles eten?
Vrouwen in de vruchtbare leeftijd mogen geen voedsel gebruiken waar alcohol in zit. Verder zijn er geen beperkingen voor dit medicijn.

Wisselwerking

Dit middel heeft wisselwerkingen met andere medicijnen. In de tekst hieronder staan alleen de werkzame stoffen van deze medicijnen, dus niet de merknamen. Of uw medicijn een van die werkzame stoffen bevat, kunt u nagaan in uw bijsluiter onder het kopje 'samenstelling'.

De medicijnen waarmee de belangrijkste wisselwerkingen optreden, zijn de volgende.

• De tetracycline-antibiotica demeclocycline, doxycycline, minocycline en tetracycline. Door de combinatie met acitretine kunnen ernstige bijwerkingen ontstaan. Neem contact op met uw arts als u deze combinatie voorgeschreven heeft gekregen.

Twijfelt u eraan of de bovenstaande wisselwerking voor u van belang is? Neem dan contact op met uw apotheker of arts.

Zwangerschap

Zwangerschap
U mag dit medicijn NIET gebruiken tijdens de zwangerschap of als u in de komende jaren zwanger wilt worden. Van acitretine is aangetoond dat het aangeboren afwijkingen bij het kind veroorzaakt. Het blijft na stoppen nog lang in het lichaam. Daarom mag u na stoppen met acitretine nog minstens 3 jaar niet zwanger worden.
Bent u een vrouw in de vruchtbare leeftijd? Dan gelden er bepaalde regels om dit medicijn te mogen gebruiken.

• Voordat u begint met de behandeling zal uw arts een zwangerschapstest bij u uitvoeren.
  Tijdens de behandeling zal uw arts de zwangerschapstest elke maand herhalen.
  Na het stoppen met acitretine herhaalt de arts minstens 3 jaar lang elke 1 tot 3 maanden de zwangerschapstest.
• Uw arts zal elke keer een recept schrijven voor maximaal 1 maand. Voor elke maand heeft u een nieuw recept nodig.
  U moet het recept steeds binnen 7 dagen inleveren in de apotheek. Daarna is het niet geldig meer.
• U moet twee vormen van een betrouwbare anticonceptie gebruiken vanaf 4 weken voor gebruik, tijdens het gebruik en tot en met 3 jaar na stoppen van acitretine. Bijvoorbeeld de pil en condooms. Overleg met uw arts welke anticonceptie u kunt gebruiken.
• Denkt u dat u toch zwanger bent of bent geworden? Stop dan meteen met het gebruik van acitretine. Neem direct contact op met uw arts.
• Tijdens het gebruik van acitretine tot en met 3 jaar na stoppen met acitretine, mag u geen bloed doneren. Dit om te voorkomen dat een zwangere vrouw een bloedtransfusie met acitretine erin ontvangt.
• Bent u gestopt met acitretine, maar heeft u nog capsules over? Breng deze dan terug naar de apotheek. Geef uw medicijnen nooit aan iemand anders.
• U bent verplicht u aan deze regels te houden.

Voor vrouwen in de niet-vruchtbare leeftijd zijn de regels als volgt.

• Uw arts moet u informeren over de risico's van het medicijn op ongeboren baby's. Als u met de behandeling stopt, zal uw arts of apotheek de overgebleven capsules terugnemen.
• Gedurende de behandeling en tot en met 3 jaar na het laatste gebruik mag u geen bloeddonor zijn. Dit om te voorkomen dat een zwangere vrouw een bloedtransfusie met acitretine erin ontvangt.
• U mag dit medicijn uitsluitend zelf gebruiken, niet aan anderen geven en u moet het zo bewaren dat anderen er niet bij kunnen.

Borstvoeding
Gebruik dit middel NIET als u borstvoeding geeft, of stop de borstvoeding. Dit medicijn komt in de moedermelk. Het kan dan bijwerkingen bij het kind geven. Wilt u borstvoeding geven, overleg dan met uw arts of apotheker.

Stoppen

U kunt op elk moment in één keer met het gebruik van dit medicijn stoppen.

Handelsinformatie

Acitretine is sinds 1989 internationaal op de markt. Het is op recept verkrijgbaar in capsules onder de merknaam Neotigason en als het merkloze Acitretine.

Disclaimer

Deze tekst is opgesteld door het Geneesmiddel Informatie Centrum van de KNMP. Deze tekst is gebaseerd op de bijsluiter van het beschreven medicijn en op andere, wetenschappelijke bronnen. Zoals medische richtlijnen, standaarden en literatuur. Bent u benieuwd hoe het apotheek.nl-team dit doet? Bekijk dan de video. Hoewel bij het opstellen van de tekst uiterste zorgvuldigheid is betracht, is de KNMP niet aansprakelijk voor eventuele schade die zou kunnen voortvloeien uit enige onjuistheid in deze tekst. De officiële bijsluiter van dit medicijn vindt u bij het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen op: www.cbg-meb.nl.